di. mrt 19th, 2024

Vrije Ruimte 1

Bye bye hormonen

Het leed dat anticonceptie heet

Het gebruik van hormonale anticonceptie neemt af, blijkt uit cijfers van de Stichting Farmaceutische Kengetallen (SFK) en het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Journalist Fleur Hartman (21) merkt in haar omgeving ook een dalende trend. Ze gaat op onderzoek uit: hoe is het zonder al die hormonen in je lijf en wat zijn de alternatieven?

Onverklaarbare depressieve gevoelens, minder zin in seks, een vlak gevoel; tijdens het interviewen van verschillende vrouwen over hun klachten bij het gebruik van hormonale anticonceptie valt bij mij het kwartje. Op mijn zestiende ben ik begonnen met de anticonceptiepil. Tot nu toe was ik er eigenlijk heel tevreden mee. Het was lekker makkelijk: elke dag een pil innemen, instant bescherming tegen zwangerschap en – persoonlijk hoogtepuntje – het regelen van mijn menstruatie.

Mijn interesse in anticonceptie is de laatste jaren toegenomen. Steeds vaker verschijnen er artikelen over de negatieve bijwerkingen van hormonale anticonceptie. Dat baart mij redelijk wat zorgen. Ik houd ervan om de controle te hebben over mijn eigen lichaam, maar hoe meer ik te weten kom over hormonale anticonceptie hoe meer ik mezelf afvraag of het misschien wel minder controle biedt dan ik altijd dacht. In mijn omgeving laten ook steeds meer mensen de pil links liggen. Na lang wikken en wegen besluit ook ik te stoppen met de anticonceptiepil.

Vage klachten

Shayna Mazure-Lubben is toegepast psycholoog gespecialiseerd in hormonen, de menstruatiecyclus en seksualiteit. Ze heeft een online platform, emVROUWerment, waarmee ze vrouwen bewust maakt van hun lichaam en alles wat daarbij komt kijken. Zelf heeft ze ook jarenlang gebruik gemaakt van hormonale anticonceptie waarbij ze last had van allerlei vage klachten. “Ik had vaak hoofdpijn en minder zin in seks. Daarbij had ik weinig zelfvertrouwen en zat ik niet lekker in mijn vel. Toen ik me voor mijn werk meer ging verdiepen in hormonen en die kennis toepaste op mezelf, merkte ik meteen hoeveel invloed het op me had en hoe anders ik me voelde.”

Foto ter illustratie © Fleur Hartman

Mazure-Lubben probeert de anticonceptiepil en het anticonceptiestaafje. In totaal gebruikt ze iets langer dan tien jaar hormonale anticonceptie. “Ik was zoekende naar iets wat bij me past, maar eigenlijk voelde ik me bij geen enkele mogelijkheid echt optimaal. Ik bleef constant klachten houden, maar had nooit verwacht dat dit door hormonale anticonceptie kwam. Sinds ik ermee gestopt ben, merk ik een wereld van verschil. Ik zit veel beter in mijn vel”, vertelt Mazure-Lubben, “Het voelt alsof ik meer met mijn lichaam samenwerk. Ik voel me zelfverzekerder, meer in connectie met mijn lijf. Daarbij zijn mijn depressieve gevoelens volledig verdwenen sinds ik gestopt ben met hormonale anticonceptie.”

Bijwerkingen

Tijdens haar werk hoort Mazure-Lubben soortgelijke verhalen als die van haar. Ze vindt het jammer dat er zo weinig aandacht voor de bijwerkingen is. Veel vrouwen lopen jarenlang met klachten, onnodig vindt ze. Mazure-Lubben: “Hormonale anticonceptie verstoort de communicatie tussen de hersenen en de geslachtsorganen. De normale aanmaak van geslachtshormonen wordt stopgezet. Wanneer je ophoudt met het gebruik van hormonale anticonceptie slaat jouw reguliere aanmaak als het ware door: er worden teveel hormonen aangemaakt. Dan krijg je last van hormonale klachten, wat ontpillen genoemd wordt.”

Ingvil de Haan is programmamedewerker Anticonceptie en Abortus bij Rutgers, het kenniscentrum seksualiteit. Zij vertelt over de voorlichtingen die zij geven: “Wij benoemen ook de bijwerkingen van hormonale anticonceptie. We besteden aandacht aan de soorten bijwerkingen die kunnen voorkomen en zeggen daar ook bij dat het heel persoonlijk is. Ieders hormoonsysteem werkt anders. Als je na drie maanden nog last heb van bijwerkingen raden wij aan om terug te gaan naar de huisarts of naar een gratis en anoniem spreekuur van Sense (voor jongeren t/m 25 jaar, bij de GGD). Dan kan er gekeken worden naar alternatieven.”

Van pil naar spiraal

Even wat cijfers om een en ander toe te lichten. Volgens de SFK gebruikten in 2019 ongeveer 1,5 miljoen vrouwen hormonale anticonceptie. In 2017 lag dit aantal nog op 1,7 miljoen gebruiksters. De SFK sprak drie jaar geleden al van een dalende trend in het gebruik van hormonale anticonceptiva. Volgens het CBS is er ook sprake van een dalende trend en neemt alleen het gebruik van de hormoonspiraal ietwat toe. Wel blijft de pil met stip op één het meest gebruikte anticonceptiemiddel, benoemt het CBS en dat blijkt ook uit cijfers van Rutgers. Tegelijkertijd wordt duidelijk dat vrouwen met die vorm de meeste problemen ervaren.

Foto ter illustratie © Fleur Hartman

Susan (31) heeft veertien jaar de anticonceptiepil geslikt. Susan: “Ik voelde me emotioneel best wel vlak. Ook seksueel was ik minder enthousiast dan vroeger. Ik las steeds meer verhalen over de emotionele effecten van hormonale anticonceptie. Na overleg met mijn huisarts ben ik gestopt met de pil. Al heel snel – binnen een of twee maanden – voelde ik me heel anders, beter. Vervolgens heb ik een koperspiraal genomen.” Ook Cilla (24) heeft een koperspiraal laten zetten nadat ze twee keer geruime tijd de pil heeft geslikt. “Eigenlijk ben ik in eerste instantie alleen aan de pil gegaan omdat mijn huisarts dat adviseerde. Ik vond het op een gegeven moment geen fijne gedachte meer om hormonen te nemen die mijn lichaam niet zelf aanmaakt. Ook voelde het raar om mijn menstruatie ermee te beïnvloeden. Toen ik echt bewust nadacht over de anticonceptiepil vond ik het geen prettig idee meer om elke dag hormonen te slikken. Ik heb puur gekozen voor het koperspiraal omdat ik van die hormonen afwilde”, zegt Cilla.

Het koperspiraal

Het koperspiraal is een bekend alternatief voor hormonale anticonceptie. Mazure-Lubben zegt dat je hierbij wel rekening moet houden met het onttrekken van vitamines en mineralen. “Met het koperspiraal voeg je als het ware een mineraal toe aan je lichaam. Ik ben groot voorstander van de koperspiraal, maar je moet er rekening mee houden dat je een vreemd object in je lijf hebt én dus koper draagt in je lichaam.”

De Haan: “In onze cijfers is een verschuiving te zien van pilgebruik naar het gebruik van een spiraal. Echter kunnen wij niet zeggen of dit gaat om een hormoon- of koperspiraal. Als het om het hormoonspiraal gaat, is het gewoon een verschuiving binnen de hormonale middelen. En is er dus geen sprake van een verschuiving van hormonale naar niet-hormonale anticonceptie.”

Nadat Susan een tijdje eraan moest wennen, bevalt het koperspiraal haar heel goed. “Mijn menstruatiekrampen waren in het begin heftig, maar mijn menstruatie is nu minder hevig dan toen ik aan de pil was. Wel kreeg ik overal acne en moest mijn lichaam heel erg wennen. Dat heeft zeker een jaar geduurd, maar nu gaat het goed en heb ik het gevoel dat ik op een neutraal niveau ben.” Ook Cilla is tevreden met het koperspiraal. “Ik vind het fijn om niet elke dag aan anticonceptie te hoeven denken. Bovendien vind ik het – in tegenstelling tot veel anderen – fijn om normaal ongesteld te worden. Dat betekent voor mij dat mijn lichaam gezond is en dat het goed met me gaat.”

Foto ter illustratie © Fleur Hartman

Alternatief voor hormonale anticonceptie

Mazure-Lubben gebruikt nu zelf de fertility awareness method (FAM). Ze omschrijft dit als een samenwerking met je lichaam. “Je moet je lichaam leren kennen en weten wat de vruchtbaarheidssymptomen zijn. Zo weet je wanneer jouw vruchtbare periode is en je jezelf dus moet onthouden van seksuele penetratie of veilige seks moet hebben”, legt ze uit. Mazure-Lubben gebruikt FAM al vijf jaar terwijl ze een relatie heeft en seksueel actief is. Daarbij bevalt het de vrouwen waarmee ze werkt goed.

De stichting NFP-Nederland geeft cursussen over natuurlijke anticonceptiemethoden. De Sensiplanmethode is de meest betrouwbare vorm van natural family planning (NFP) en is erkend door de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO). NFP/FAM is een parapluterm voor verschillende soorten van gezinsplanning en het in kaart brengen van je cyclus, waarbij de betrouwbaarheden verschillen. Roeliene van Steinvoorn, voorzitter NFP-Nederland, vertelt: “Onze cursussen worden gegeven door gecertificeerde consulenten die zelf ook gebruik maken van de Sensiplanmethode. Het niet (meer) willen gebruiken van hormonale anticonceptie is vaak de reden dat mensen voor ons kiezen. Ze zien onze methode soms als laatste redmiddel.”

Sensiplan is op Duitse universiteiten ontwikkeld en is zeer betrouwbaar. Twee op de honderd vrouwen per jaar worden in de praktijk alsnog onbedoeld zwanger. Bij goed gebruik worden slechts vier op de duizend vrouwen ongepland zwanger. Van Steinvoorn: “Vanaf de jaren ’70 leer je op school over periodieke onthouding. Een soort negatief frame voor NFP noem ik het, want eigenlijk draait het om je cyclus in kaart brengen. In de schoolboeken staat: periodieke onthouding is hartstikke onbetrouwbaar, dat moet je nooit doen! Ruim vijftig jaar wordt dat aan mensen geleerd. Dat patroon moeten we echt eerst doorbreken, voordat mensen in de methodiek geloven.”

Foto ter illustratie © Fleur Hartman

“In eerste instantie werd de methode vooral gebruikt door katholieke vrouwen. Dat kwam voort uit de mening van de paus over anticonceptie. Inmiddels melden allerlei soorten vrouwen zich bij Sensiplan. Cijfers zijn moeilijk te bepalen, maar op Facebook hebben we 2300 volgers”, zegt van Steinvoorn. In een recent artikel van het AD vertelt Margreet Boender van Sensiplan dat ze al duizenden vrouwen en hun partners begeleid hebben. In coronatijd is het aantal zelfs verdubbeld. Van Steinvoorn bevestigt dat ze sinds de start in 1994 zeker wel een paar duizend vrouwen en hun partners geholpen hebben. Ook beaamt ze dat Sensiplan aan het groeien is.

Vruchtbaarheidstracking

Dergelijke methodes zoals NFP/FAM zijn niet voor iedereen weggelegd. Je moet nauwkeurig te werk gaan en je lichaam goed kennen. Er zijn ook apps of apparaatjes die het werk als het ware voor jou doen. Lauri (26) gebruikt sinds acht maanden de Daysy; een vruchtbaarheidstracker die aan de hand van je temperatuur berekent wanneer je ovuleert. “Ik heb een jaartje de pil gebruikt maar had veel last van neerslachtigheid. Dat kwam echt opzetten toen ik met de pil startte en ging weer weg toen ik ermee stopte. Inmiddels gebruik ik de Daysy.”

Lauri vertelt dat ze in het begin haar twijfels had bij het systeem. Alleen je temperatuur meten en that’s it? Nadat ze er meer onderzoek naar heeft gedaan, besluit ze om ervoor te gaan. “Elke ochtend als ik net wakker word, meet ik mijn temperatuur. Dat gaat met een temperatuurmeter onder mijn tong. Die is echt tot op een tiende nauwkeurig. Op mijn telefoon heb ik een app die laat zien hoe mijn cyclus verloopt. Ook krijg je op het apparaatje zelf al een gekleurd lampje te zien.” Op de website van de Daysy staan de kleuren toegelicht, in het kort: rood betekent vruchtbaar, groen betekent onvruchtbaar en geel betekent dat de Daysy je nog beter aan het leren kennen is. Lauri: “De Daysy bevalt eigenlijk heel goed. Mijn man had in het begin ook wel twijfels over deze methode. Maar nu zijn we het er allebei over eens: het is het voor mij echt niet meer waard om aan de pil te gaan.”

Natuurlijke anticonceptie

Er zijn (nog) geen cijfers van natuurlijke anticonceptiemethodes. De Haan vertelt: “Je hoort het veel: vrouwen die van de hormonen af willen. We zijn heel erg benieuwd hoe het daadwerkelijk daarmee staat. We nemen in ons volgende bevolkingsonderzoek ook nieuwe vormen mee, zoals het meten van temperatuur.”

De nieuw opkomende anticonceptiemethodes zijn al erg natuurlijk. Toch kan het nog dichter bij de natuur. Venny (26) maakt namelijk gebruik van neemoliepillen (spreek uit: niem). “Ik hield me al een tijdje bezig met natuurgeneeskunde en kruiden. Dat vind ik gewoon interessant. Na goed research doen, kwam ik uit bij neemolie.” Venny vertelt dat de stofjes in neemolie ervoor zorgen dat je baarmoeder als het ware een beschermingslaag creëert waardoor een eitje niet kan innestelen. Na de seks gebruiken kan ook, beweert ze. Dan werkt het als een soort morning-afterpil.

Foto ter illustratie © Fleur Hartman

“Ik heb er een tijdje onderzoek naar gedaan en toen ben ik het gewoon gaan gebruiken. Neemolie neem je alleen op de dagen dat je vruchtbaar bent, dus je moet wel bewust zijn van je cyclus. Ik gebruik het al drieënhalf jaar en ben nog nooit zwanger geworden. Ik kan het echt iedereen aanraden!”, legt Venny uit. De werking van neemolie als anticonceptie is nog niet wetenschappelijk bewezen. Op Google is te vinden dat andere gebruikers van neemolie zeer tevreden zijn met de werking als anticonceptiemiddel.

Zoektocht

 “Bij elk anticonceptiemiddel is er een voor- en een nadeel. Het blijft een vorm van medicatie en dat heeft nu eenmaal bijwerkingen”, benadrukt Mazure-Lubben, “Daarom is voorlichting zo ontzettend belangrijk. Dan weet je de positieve en negatieve kanten, kun je het afwegen en er rekening mee houden.” Ook De Haan benoemt: “Het blijft soms een proces van trial and error, helaas. Op dit moment bestaat er niets wat helemaal ideaal is. Elke vorm van anticonceptie heeft nadelen.”

Het lastige aan het gebruik van anticonceptie zijn alle verschillende ervaringsverhalen. Er is geen goed of fout, het is niet zo zwart-wit. Iedereen ervaart het ook anders natuurlijk. Het blijft een zoektocht waarbij iedereen voor zichzelf op zoek moet naar wat bij hen past. Mijn beste vriendin merkt geen negatieve bijwerkingen van de pil, maar begint ook te twijfelen door alle verhalen om haar heen. Terwijl een andere vriendin van mij juist dolblij is van de pil af te zijn en zich stukken beter voelt nu ze een spiraal heeft. Tot overmaat van ramp merk ik na drie maanden pilstop nog helemaal niets! Ik mis het regelen van mijn menstruatie en word ook niet echt warm van het gebruik van condooms. Zal ik dan toch maar weer aan mijn oude vertrouwde pil gaan?