Griekenland kampt al ruim zes jaar met een fors vluchtelingenprobleem. Een oplossing hiervoor blijft nog steeds uit en dat komt de mensonterende situatie niet ten goede.
Ingeborg Beugel (60), correspondent voor Griekenland bij de Groene Amsterdammer, vertelt dat de vluchtelingensituatie in Griekenland schrijnend is. En de crisis beperkt zich niet alleen tot het alom bekende vluchtelingenkamp Moria – wat inmiddels Moria 2.0 is geworden na een allesverwoestende brand in het eerste kamp. Er zijn namelijk tientallen vluchtelingenkampen met vergelijkbare omstandigheden verspreid over heel Griekenland.
Vluchtelingenpiek
Sinds 2013 vluchten er mensen voor de burgeroorlog in Syrië en de strijd in Afghanistan tegen de Taliban. De meeste vluchtelingen, ook wel bootvluchtelingen genoemd, spoelen aan op het Griekse eiland Lesbos. De vluchtelingenstroom bereikt een flinke piek in 2015. De grens tussen Macedonië en Griekenland sluit in 2016 waardoor de vluchtelingen niet meer het vasteland kunnen bereiken. Ze verzamelen zich noodgedwongen in Griekenland en de aantallen blijven toenemen. Op het hoogtepunt verblijven er alleen al 20.000 mensen in kamp Moria 1.0, terwijl er eigenlijk maar plek is voor 3000.
De Dublin-verordening die bepaalt dat het land waar een vluchteling aankomt volledig verantwoordelijk is voor het afhandelen van de asielprocedure stamt uit 2003. Die regel blijkt niet haalbaar, want Griekenland kan die aantallen helemaal niet aan. Om er een beeld bij te kunnen vormen: Griekenland telt in 2019 zo’n 11 miljoen inwoners en er komen dat jaar circa 75 duizend vluchtelingen aan. De Europese Commissie, het uitvoerend orgaan van de Europese Unie (EU), stelde in 2015 een noodmaatregel in die alle Europese landen verplicht om vluchtelingen uit Griekenland te accepteren. Hier wordt nauwelijks gehoor aan gegeven door de landen van de EU en de maatregel helpt niet.
Moria 2.0
De coronacrisis breekt begin 2020 uit en daardoor wordt een groot deel van de vluchtelingen naar het vasteland gebracht. Er blijven ruim 12 duizend mensen over in het kamp. In september brandt het hele kamp af en wordt er een nieuw tentenkamp uit de grond gestampt: Moria 2.0. Beugel beschrijft het nieuwe kamp als de hel van Dante, ze noemt de omstandigheden verschrikkelijk. Volgens haar komt de Griekse regering haar belofte niet na om het kamp winterklaar te maken. Die toezegging is uitgesteld tot 28 maart, maar dan is de winter al voorbij en begint de lente officieel.
Arts Sarah Schneemann (30) is twee keer naar Moria geweest. Ze is nu net een maand terug en vertelt over het 2.0 tentenkamp dat aan de zee ligt. Het is gebouwd op een soort modderpoel, tussen de tentjes lopen modderstroompjes. Het waait er flink en het zeewater komt vaak erg dichtbij. De witte tentjes staan op elkaar gepropt te wapperen in de hevige wind. De tenten zijn krap en er is weinig privacy. In elk tentje verblijven er twee verschillende families, enkel gescheiden door het tentdoek. Er is nauwelijks elektriciteit, dus er is heel weinig licht en mensen kunnen moeilijk koken. Op provisorische wijze worden er vuurtjes gemaakt.
Ook arts Catherine de Sonnaville (30) is recent terug uit Griekenland. Ze verbleef er in de wintermaanden januari en februari en benoemt hoe vreselijk het er is, met name wanneer het slecht weer is: keiharde wind, hagelbuien, onweer, hevige regen. Na een forse regenbui stroomt er modder over het terrein. Mensen lopen rond met blote benen op open schoentjes die lijken op Crocs. De Sonnaville benoemt ook de vele stroomstoringen. Er zijn heaters aanwezig in het kamp, maar zonder stroom kunnen de vluchtelingen hier geen gebruik van maken en zich dus niet warm houden.
Medische hulp
Niet-gouvernementele organisaties (ngo’s) bieden hulp bij de vluchtelingenkampen in Griekenland. Schneemann ging met de ngo Medical Volunteers Internationals (MVI) die overdag de eerstelijnszorg verzorgt.
Vluchtelingen komen langs de mobiele dokterspost met verkoudheden, infecties, psychische klachten en chronische pijn.
De Sonnaville reisde met Stichting Bootvluchteling naar Moria 2.0 die in de avonduren de medische spoedzorg verleent. Alsnog komen huisartsenkwaaltjes zoals buikpijn of een hoestje voorbij, maar ook zwangere vrouwen met weeën en veel mensen met psychische klachten. Sommige vluchtelingen hebben last van zogenaamde paniekaanvallen, maar De Sonnaville legt uit dat dit eigenlijk een soort dissociaties of psychoses zijn veroorzaakt door trauma’s. Het overgrote deel van de patiënten vangen De Sonnaville en het team zelf op, enkelen worden doorverwezen naar het ziekenhuis.
Aangrijpende gebeurtenissen
Schneemann vertelt over een man van zeventig die heel erg ziek is en waarschijnlijk longkanker heeft. Hij verblijft met zijn vrouw en twee dochters in een tentje op Moria 2.0. Zijn tent ligt ver van de mobiele kliniek af. Hij kan niet goed meer lopen en met een rolstoel zou het ook niet lukken om naar de dokterspost te komen, want de paden zijn te modderig om over te rijden. Door de omstandigheden kan hij niet de juiste hulp krijgen. Ook blijft het verhaal van een jonge, Afghaanse vertaler Schneemann bij. Hij is samen met zijn ouders naar Griekenland gevlucht, maar die zijn inmiddels naar Duitsland verplaatst omdat ze erg kwetsbaar zijn. De jongeman is net ouder dan achttien en helemaal alleen achtergebleven in het Griekse vluchtelingenkamp.
De jonge vluchtelingen met paniekaanvallen die bijna dagelijks naar de mobiele kliniek komen, maken veel indruk op De Sonnaville. Door de omstandigheden en hun trauma’s krijgen ze als het ware kortsluiting in hun hoofd en dissociëren ze. Er is geen contact met ze te krijgen, ze zijn helemaal verlamd of verkrampt, maken verstikkende geluiden of zijn aan het hyperventileren. De Sonnaville en haar team proberen de patiënt te stabiliseren door de zintuigen te prikkelen en geruststellende woorden te zeggen via de vertaler. Soms duurt het tien minuten eer er weer contact met hen te krijgen is, soms een uur tot anderhalf uur.
Afschakelen
Eenmaal in Nederland vindt Schneemann het moeilijk los te laten wat ze heeft meegemaakt. Dat is ook een grote motivatie voor haar om nog een tweede keer naar Griekenland te gaan om te helpen. Dit wil ze een paar keer per jaar blijven doen. Na een dag werken in het kamp is ze vaak nog bezig met de onrechtvaardigheid en ellende die ze gezien heeft en die haar aangrijpen. Ze vindt het fijn dat ze in een team werkt waar ze dat mee kan bespreken. Ook de luxe van een bed, een douche en de vrijheid die ze ervaart, maken dat ze het volhoudt.
De Sonnaville vindt de gebeurtenissen in het kamp heftig, maar kan er goed over praten met haar collega’s van de ngo. Het voelt echt als een team; ze vangen samen patiënten op en kunnen goed overleggen en praten. Ze verblijft op een afstand van twintig minuten rijden van Moria 2.0, een heel andere omgeving. Wanneer ze niet in het vluchtelingenkamp aan het werk is, bevindt ze zich in de natuur of is ze aan het hiken in de bergen. Ze kan snel afschakelen en haar gedachten afleiden van de schokkende gebeurtenissen.
Meer nodig dan ngo-hulp
Beugel benoemt de negatieve rol die de ngo’s spelen in Griekenland. In het begin van de vluchtelingencrisis zijn de ngo’s en hun noodhulp zeer gewenst. Inmiddels houdt het vrijwilligerswerk de situatie als het ware in stand. Het vluchtelingenprobleem kan door de ngo’s niet bij de kern worden aangepakt. Beugel roept op om naar de vluchtelingen te luisteren die aangeven geen slaapzakken of tenten meer te willen, maar advocaten die hen helpen met asielprocedures en relocatie; verhuizen naar een andere plek.
De vluchtelingen zijn voor het grootste deel erg dankbaar voor de hulp van de ngo´s vertelt Schneemann. Ze zijn niet voor alles dankbaar, net zoals mensen in Nederland bij de huisarts dat ook niet zijn. Maar over het algemeen worden Schneemann en haar team bedankt voor hun hulp. Ook De Sonnaville ervaart de dankbaarheid van de vluchtelingen en merkt dat Stichting Bootvluchteling een goede naam heeft binnen het kamp. Wel benoemt ze dat de Griekse bevolking, die van de vluchtelingen af wil, overduidelijk niet blij is met de ngo’s en zich hier tegen keert. Ze merkt dat de Grieken minder vriendelijk zijn wanneer ze erachter komen dat ze werkt voor een ngo.
Soms vindt Schneemann het frustrerend dat ze niet het echte probleem kan oplossen. Het liefst geeft ze alle vluchtelingen een warm thuis en een verblijfsvergunning. Aan de ene kant ziet ze dat de ngo’s het systeem als het ware in stand houden, omdat zij de situatie enigszins leefbaar houden. Aan de andere kant vindt ze dat vluchtelingen recht op zorg hebben en merkt ze dat ze een klein verschil kan maken door hen die zorg te bieden.
Vaak heeft De Sonnaville het gevoel dat ze aan het dweilen is met de kraan open. Heel veel mensen die naar de mobiele kliniek komen, hebben klachten die veroorzaakt worden door de omstandigheden zoals pijn op de borst, psychische problemen, brandwonden door zelfgemaakte vuurtjes of verstopping omdat ze niet naar het toilet durven in het donker. De Sonnaville heeft de knop omgezet. Zij als individuele hulpverlener of een ngo kan de situatie niet oplossen, maar er zijn andere dingen die ze wel kan doen. Ze is er voor de patiënten die langskomen en biedt hen een luisterend oor. De impact is dan niet heel groot voor het totale plaatje, maar wel voor de individuele mens en dat geeft haar voldoening.
Achter gesloten deuren
Griekenland heeft als het ware geografische pech. Door de ligging van het land kampt het met de vluchtelingensituatie. De Griekse autoriteiten doen er alles aan om de vluchtelingen kwijt te raken. Eind 2020 komt het fenomeen pushbacks aan het licht. Bootjes vol vluchtelingen worden terug de zee opgeduwd en niet toegelaten op het land. Ook worden de kampen zo onaangenaam mogelijk gemaakt om niet nog meer vluchtelingen aan te trekken.
Beugel vermeldt het plan om detentiecentra voor de vluchtelingen te plaatsen in Griekenland. Op afgelegen plekken worden deze complexen gebouwd zonder openbaar vervoer of bebouwde kom in de buurt. Dit lijkt op het vluchtelingenbeleid van Australië waar vluchtelingen letterlijk gevangen zitten. Jarenlang wachten ze hier hun uitzichtloze asielprocedure af in een afgesloten centrum. De voorzitter van de Europese Commissie Ursula von der Leyen spreekt over een tijdelijke verblijfplek voor de vluchtelingen waar ze hun asielprocedure kunnen afwachten in fatsoenlijke omstandigheden. Beugel vindt dat het absoluut voorkomen moet worden dat het vluchtelingenprobleem achter gesloten deuren wordt geplaatst.