Persvrijheid; schrijven wat je wilt. In ons land lijkt dit bijna vanzelfsprekend, maar in Gdańsk is dit helaas niet het geval. De situatie begint langzaamaan weer te lijken op die van de vroegere communistische tijd. Dat de persvrijheid in Polen niet oké is, is algemeen bekend. Polen staat namelijk op plaats 59 van de World Press Freedom Index; een index van de organisatie Reporters Without Borders (RSF) die 180 landen en regio’s ordent op basis van de mate van vrijheid die journalisten hebben. In zes jaar tijd is Polen maar liefst 37 plaatsen gezakt op deze index.

In 2013 was Polen namelijk nog te vinden op plaats 22; in 2019 is de persvrijheid flink gedaald en behoort Polen tot plaats 59. Dit is erg laag voor een Europees land. Even voor het idee: Nederland staat op plaats 4. Maar hoe kan het dat de persvrijheid op lokaal niveau, in Gdańsk dus, ook zo slecht is?

Afhankelijk van de overheid

In 2015 behaalde de rechtse politieke partij Prawo i Sprawiedliwość (PiS, vrij vertaald: Recht en Rechtvaardigheid) de absolute meerderheid van de stemmen in beide kamers van het Poolse parlement. Deze conservatieve partij verving vlak na het winnen van de parlementsverkiezingen het bestuur van de publieke media. Sinds deze verandering zijn de desbetreffende media als het ware marionetten geworden van de overheid en wordt er alleen nog maar propaganda verspreid.

De lokale media in Gdańsk, ook wel private media genoemd, hebben echter niks te maken met de publieke media. Toch wordt de private media ook beïnvloed door de regering. Weliswaar minder ingrijpend dan bij de publieke media, maar toch hebben journalisten er last van. Sebastian Lupak (47) is schrijvend journalist bij een zogenaamd privaat mediabedrijf ‘Wirtualna Polska’ (nieuwssite, vrij vertaald: Virtueel Polen). Deze nieuwssite kan alleen blijven bestaan door het geld dat ze verdienen met reclames en advertenties. Deze worden aan hen verkocht door een bedrijf dat, jawel, wordt betaald door de overheid. Lupak legt uit: “Dit tussenbedrijf geeft je de advertenties en betalen je alleen als je geen kritiek levert op de overheid.”

Kritisch

Het is lastig om over de persvrijheid te spreken. Lupak is bang om zijn baan te verliezen als hij te kritisch is. Toch probeert hij soms kritische stukken te schrijven. Vaak worden gevoelige woorden gecensureerd door zijn eindredacteur of het stuk wordt helemaal niet geplaatst. “Je kan hierover wel het gesprek aangaan, maar de eindredacteur beslist”, zegt Lupak daarover. Lupak is dan ook erg trots als er wel een kritisch stuk van hem wordt geplaatst.

Lupak en zijn collega’s zijn eigenlijk ook gewoon blij dat ze überhaupt nog journalist kunnen zijn in deze tijd en houden daarom hun mond. Er vallen veel ontslagen en oud-journalisten moeten noodgedwongen andere beroepen gaan uitoefenen. Ook zijn ze inmiddels de censuur wel gewend. Het is normaal en hoort gewoon bij hun werk.

Wil je meer lezen over Sebastian Lupak? Klik dan hier

Persvrijheid in Gdańsk

In opdracht van Free European Media, European Federation of Journalists (EFJ) en Nordic Journalism Centre (NJC) schreven Mikołaj Chrzan, journalist en hoofdredacteur Gazeta Wyborcza Gdańsk, en Paulina Siegień, journalist Gazeta Wyborcza Gdańsk, over de persvrijheid in Gdańsk: “Het zijn ongetwijfeld moeilijke tijden voor de Poolse media. Wat de journalisten zelf het vervelendst vinden, en daar zijn ze het allemaal over eens, is het gebrek aan saamhorigheid. Een groep die in tweeën gedeeld is, is gemakkelijker te manipuleren en kan zijn belangen niet verdedigen. Beide partijen hebben het moeilijk; de ene kant is bang voor de plannen van de PiS-regering en de andere kant heeft het zwaar met  de politieke druk.”

Dit boek was geschreven in 2018 om te benadrukken hoe belangrijk persvrijheid is en waarom het nu belangrijker dan ooit is dat de regering van Polen persvrijheid erkent. Free European Media, EFJ en NJC lieten niet alleen dit boek schrijven, maar organiseerden ook een conferentie op 15 en 16 februari 2018 in Gdańsk in samenwerking met de Raad van Europa, het European Center for Press and Media Freedom, het International Press Institute en met steun van Poolse journalistenverenigingen, lokale autoriteiten en de Europese vakbondsfederaties. Het doel van deze conferentie was om het belang van ongecensureerde media te tonen, iets wat een cruciaal element van de democratie hoort te zijn. EFJ-president Mogens Blicher Bjerregård zegt: “Gdańsk was het centrum van de nieuwe Europese vrijheid die het IJzeren Gordijn tussen Oost en West ophief en is daarom een ​​symbolische plaats voor de Vrije Europese Media-conferentie.”